Tematyka kursu

1. Przedmiot, charakter i źródła prawa konstytucyjnego

• Pojęcie prawa konstytucyjnego.
• Pozycja prawa konstytucyjnego w systemie prawa.
• Źródła prawa konstytucyjnego.
• Umowa międzynarodowa jako źródło prawa w Polsce.

2. Nauka o konstytucji

• Pojęcie konstytucji.
• Podziały konstytucji.
• Szczególna treść konstytucji.
• Szczególna forma konstytucji.
• Szczególna moc konstytucji.
• Gwarancje szczególnej mocy konstytucji.
• Tryb uchwalania ustaw o zmianie Konstytucji RP.
• Władza ustrojodawcza.
• Funkcje konstytucji.
• Struktura konstytucji (rola wstępów).
• Stosowanie konstytucji (zasada konstytucjonalizmu – art. 8).

3. Podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej.

• Zasada państwa republikańskiego.
• Zasada państwa demokratycznego.
• Zasada państwa prawnego.
• Zasada podziału władz.
• Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
• Zasada państwa sprawiedliwości społecznej.
• Zasada państwa unitarnego, regionalnego i federalnego.
• Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego.
• Zasada samorządu zawodowego.
• Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
• Zasada pomocniczości (subsydiarności).
• Zasada bezstronności państwa w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych.
• Zasada neutralności politycznej sił zbrojnych oraz cywilnej i demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi.
• Zasada jednego języka urzędowego – języka polskiego i jego ochrona.
• Zasada konstytucyjnego określenia godła, barw, hymnu i ich ochrony prawnej.
• Zasada konstytucyjnego ustanowienia Warszawy jako stolicy Rzeczypospolitej polskiej.
• Zasada konstytucyjnych gwarancji podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela.

4. Pojęcie suwerenności

• Pojęcie suwerenności w prawie konstytucyjnym.
• Podmiot suwerenności.
• Ewolucja podmiotu suwerenności - Monarchia: absolutna, konstytucyjna, parlamentarna (charakterystyka). Republika demokratyczna.
• Interpretacje zasady suwerenności narodu (ludu).
• Formy realizacji zasady suwerenności.
• Zasada suwerenności w Konstytucji RP.

5. Prawa jednostki (prawa człowieka)

5.1. Zagadnienia ogólne.

• Indywidualistyczne i uniwersalistyczne koncepcje praw człowieka.
• Prawno-naturalne i pozytywistyczne koncepcje praw człowieka.
• Generacje praw jednostki.
• Pojęcie prawa jednostki.
• Pojęcie wolności jednostki.
• Prawo a wolność jednostki.
• Problem klasyfikacji praw jednostki.
• Pojęcie obowiązku obywatelskiego.
• Spór o prawa socjalne.
• Systemy regulacji wolności jednostki.
• Granice praw jednostki i możliwości ich ograniczenia w świetle Konstytucji RP i konwencji międzynarodowych.
• Zagadnienie gwarancji praw jednostki.

5.2. Zasada równości

• Zasada równości wobec prawa i równości praw.
• Zasada równości a zasada sprawiedliwości społecznej.
• Granice możliwości różnicowania obywateli w orzecznictwie TK.

5.3. Regulacja wybranych praw jednostki w Polsce.

• Wolności i prawa polityczne w Konstytucji RP.
• Wolności osobiste jednostki w Konstytucji RP.
• Wolności i prawa gospodarcze społeczne i kulturalne w Konstytucji RP.
• Podstawowe obowiązki obywateli RP

5.3.1. Wolność zrzeszania się - pojęcie i historia.

• Formy zrzeszeń.
• Granice wolności zrzeszania się w prawie o stowarzyszeniach i ustawie o partiach politycznych.
• Zakres podmiotowy wolności zrzeszania się w prawie o stowarzyszeniach i ustawie o partiach politycznych.
• Definicja stowarzyszenia i partii politycznej w prawie polskim.
• Tworzenie stowarzyszeń.
• Tworzenie partii politycznych.
• Uprawnienia organów państwowych wobec stowarzyszeń i partii politycznych.
• Delegalizacja stowarzyszeń i partii politycznych.
• Zasady finansowania partii politycznych.
• Pojęcie instytucjonalizacji partii politycznych.

5.3.2. Wolność pokojowych zgromadzeń - pojęcie.

• Zakres obowiązywania ustawy prawo o zgromadzeniach.
• Definicja zgromadzenia.
• Organizowanie zgromadzeń.
• Uprawnienia organów państwowych wobec zgromadzeń.
• Granice wolności zgromadzeń.

5.3.3. Wolność słowa - pojęcie.

• Zakres obowiązywania ustawy prawo prasowe.
• Tworzenie wydawnictw prasowych.
• Wydawanie druków periodycznych.
• Tworzenie stacji radiowych i telewizyjnych.
• Granice wolności słowa wg ustawy prawo prasowe i ustawy o radiofonii i telewizji.
• Prawo prasy do informacji.
• Krytyka prasowa.
• Prasa a proces karny.
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

5.3.4. System powiązania i rozdziału Kościoła i Państwa.

• Model państwa świeckiego w polskim prawie wyznaniowym.
• System źródeł polskiego prawa wyznaniowego.
• Wolność sumienia i wyznania - pojęcie.
• Granice wolności sumienia i wyznania w polskim prawie wyznaniowym.
• Tworzenie kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.
• Podstawowe prawa kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.
• Uprawnienia organów państwowych wobec kościołów i związków wyznaniowych.
• Organizacje religijne.
• Związki wyznaniowe a nauczanie religii i prowadzenie placówek oświatowych.

6. Formy realizacji władzy w państwie demokratycznym

6.1. Demokracja bezpośrednia i jej formy.

• Formy demokracji bezpośredniej.
• Inicjatywa ludowa i jej rodzaje.
• Inicjatywa ludowa w Polsce.
• Referendum i jego rodzaje.
• Czy referendum jest instytucją demokratyczną?
• Rodzaje referendum w Polsce.

6.2 Demokracja pośrednia i jej rodzaje.

• Mandat przedstawicielski.
• Pojęcie mandatu przedstawicielskiego.
• Rodzaje mandatu przedstawicielskiego.
• Mandat przedstawicielski w Polsce.
• Utrata mandatu przedstawicielskiego w Polsce.
• Prawa Posła i Senatora.
• Obowiązki Posła i Senatora.

6.3.Prawo wyborcze.

• Pojęcie przymiotników wyborczych.
• Zasada powszechności wyborów i jej gwarancje.
• Zasada równości wyborów i jej gwarancje.
• Zasada bezpośredniości wyborów.
• Zasada tajności głosowania i jej gwarancje.
• Zasada proporcjonalności wyborów.
• Pojęcie systemu wyborczego.
• System d’ Hondta.
• System Sainte-Lague' a.
• System najwyższej reszty.
• System większości bezwzględnej.
• System większości względnej.
• System wyborczy a system partyjny.
• Zgłaszanie kandydatów na posłów i senatorów w Polsce.
• Podział mandatów w okręgach wyborczych w wyborach do Sejmu.
• Podział mandatów między listy ogólnopolskie w wyborach do Sejmu.
• System wyborów do Senatu
• System wyborów prezydenckich w Polsce.
• Systemy powoływania prezydenta w zachodniej demokracji i ich wpływ na pozycję głowy państwa.
• Kontrola ważności wyborów- modele.
• Kontrola ważności wyborów parlamentarnych w Polsce.
• Środki ochrony praworządności w procedurze wyborczej.

7. Zasady organizacji aparatu państwowego

• Zasada podziału władzy.
• Zasada podziału władzy w Konstytucji RP.
• Zasada jedności władzy.

8. Systemy rządowe

• Pojęcie „systemu rządowego” i założenia determinujące te systemy.
• Systemy rządowe realizujące zasadę trójpodziału władzy.
• System prezydencki.
• Pozycja i kompetencje Prezydenta i Kongresu w Stanach Zjednoczonych.
• System dyrektorialny.
• System parlamentarno-gabinetowy.
• Proces i przejawy racjonalizacji parlamentaryzmu w państwie współczesnym (ze szczególnym uwzględnieniem Francji i RFN).
• Systemy partyjne. Wpływ systemu partyjnego na funkcjonowanie systemu parlamentarno- gabinetowego.
• System kanclerski.
• Pozycja kanclerza w RFN.
• System arbitrażu głowy państwa (system parlamentarno-prezydencki).
• Pozycja Prezydenta we Francji.
• Systemy rządowe realizujące zasadę jedności władzy.
• System rządów zgromadzenia (posiłkowo: konstytucja jakobińska 1793 roku, ustrój Szwajcarii).
• System konsularny (cezaryzm demokratyczny).

9. Pozycja i struktura parlamentu

• Przejawy dwuizbowości w państwie współczesnym.
• Ogólna rola Sejmu RP.
• Skrócenie kadencji parlamentu w Polsce.
• Organy Sejmu i Senatu.
• Marszałek Sejmu i Senatu.
• Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu - porównanie ich pozycji i uprawnień.
• Konwent Seniorów w Sejmie i w Senacie- porównanie ich pozycji i uprawnień.
• System komisji parlamentarnych w Sejmie.
• System komisji parlamentarnych w Senacie.
• Kompetencje komisji.
• System sesyjny i system permanencji prac parlamentarnych.
• Zasady organizacji prac Sejmu i Senatu.

10. Funkcje parlamentu

• Funkcje parlamentu.
• Uprawnienia Sejmu w zakresie ustrojodawstwa.
• Funkcja ustawodawcza Sejmu.
• Pojęcie ustawy.
• Zakres przedmiotowy ustawy.
• Tryb ustawodawczy w Polsce - rodzaje.
• Tryb uchwalania budżetu i wynikające stąd konsekwencje.
• Zasady polityki finansowej w Konstytucji RP.
• Inicjatywa ustawodawcza.
• Instytucja „czytań”.
• Prawo do zgłaszania poprawek w polskim prawie konstytucyjnym.
• Kompetencje Senatu w zakresie ustawodawstwa.
• Kompetencje kreacyjne Senatu.
• Kompetencje kreacyjne Sejmu.
• Funkcja kontrolna Sejmu.
• Interpelacje i zapytania poselskie.
• Absolutorium i tryb jego uchwalania.
• Dezyderaty i opinie komisji sejmowych.
• Kompetencje Zgromadzenia Narodowego.

11. Rząd

• Pozycja ustrojowa Rady Ministrów.
• Zadania i kompetencje Rady Ministrów.
• Pozycja i kompetencje Prezesa Rady Ministrów w Polsce.
• Problemy działalności prawotwórczej władzy wykonawczej w systemach podziału władzy.
• Akty normatywne wydawane przez Radę Ministrów w Polsce.
• Instytucja votum nieufności w Polsce.
• Powoływanie rządu w Polsce.
• Struktura naczelnych organów administracji państwowej w Polsce.
• Skład i struktura Rady Ministrów.
• Tryb działania RM.
• Pozycja ministra w prawie polskim..
• Formy realizacji działań kierowniczo-koordynacyjnych przez rząd RP.

12. Prezydent

• Charakterystyka konstytucyjnej roli prezydenta RP.
• Wybór i odpowiedzialność prezydenta RP.
• Interpretacja art. 126 Konstytucji RP.
• Prezydent a Sejm i Senat.
• Prezydent a rząd.
• Problem podziału zadań i kompetencji między oba człony władzy wykonawczej.
• Prezydent a władza sądownicza.
• Kompetencje Prezydenta RP na wypadek stanu zagrożenia państwa.
• Zastępstwo Prezydenta.
• Wygaśnięcie mandatu prezydenckiego.
• Odpowiedzialność prezydenta RP.
• Zasada kontrasygnaty w Polsce.
• Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce.
• Stany zagrożenia państwa w polskim prawie konstytucyjnym.

13. Gwarancje praworządności

13.1. Trybunał Konstytucyjny.

• Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje.
• Czy kontrola konstytucyjności ustaw jest zgodna z zasadą państwa demokratycznego?
• Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa (judicial review).
• Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa.
• Procedury kontroli konstytucyjności prawa w Polsce.
• Zakres kontroli konstytucyjności prawa przez TK.
• Etapy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
• Kontrola konkretna przez TK.
• Kontrola abstrakcyjna sprawowana przez TK.
• Prawa sądów powszechnych wobec aktów normatywnych administracji.
• Moc wiążąca orzeczeń polskiego TK.
• Pozycja ustrojowa TK.
• TK a Sejm.
• Czy TK jest sądem?
• Funkcje TK.
• Skarga konstytucyjna.

13.2. Trybunał Stanu.

• Trybunał Stanu - pozycja ustrojowa.
• Czy Trybunał Stanu jest sądem?
• Definicja deliktu konstytucyjnego w Polsce.
• Pojęcie odpowiedzialności politycznej i odpowiedzialności konstytucyjnej.
• Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce. Zakres podmiotowy i przedmiotowy właściwości TS.
• Modele organów rozstrzygających w kwestii odpowiedzialności konstytucyjnej.
• TS a Sejm.

13.3. Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Skandynawski i francusko-angielski model ombudsmana.
• RPO - pozycja ustrojowa.
• RPO a Sejm.
• RPO - środki działania.
• Przesłanki działania RPO.
• Funkcje RPO.

13.4. Najwyższa Izba Kontroli.

• Pozycja ustrojowa NIK.
• Organizacja NIK.
• Funkcje NIK.
• NIK a rząd.
• NIK a Sejm.
• Zakres kontroli sprawowanej przez NIK.
• Środki działania NIK.

14. Władza sadownicza

• Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.
• Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości.
• Zasada niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancje.
• Systemy powoływania sędziów-ich zalety i wady.
• Powoływanie sędziów w Polsce.
• KRS - skład.
• KRS- kompetencje.
• Pozycja ustrojowa i kompetencje SN.
• Struktura sądownictwa w Polsce.

15. Struktura terytorialna państw współczesnych
 

• Państwo unitarne. Charakterystyka państwa unitarnego.
• Państwo federacyjne. Charakterystyka państwa federacyjnego.
• Państwo zregionalizowane. Charakterystyka państwa zregionalizowanego, przyjmującego autonomię terytorialną.

16. Prawo-konstytucyjne zagadnienia integracji europejskiej

• Pojęcie suwerenności (zewnętrznej).
• Problem transferu kompetencji na rzecz organów Unii Europejskiej.
• Reprezentacja państwa w organach Unii Europejskiej.
• "Deficyt demokratyczny" w Unii Europejskiej.
• Prawo wspólnotowe w systemie źródeł prawa państw członkowskich.
• Art. 90 Konstytucji RP.

Problematyka wykładów

1. Przedmiot prawa konstytucyjnego.

2. Prawo konstytucyjne jako gałąź nauk prawnych.

3. Źródła prawa konstytucyjnego:

   • Konstytucja i jej cechy charakterystyczne, sądownictwo konstytucyjne

   • ustawy i akty wykonawcze wobec ustaw

   • regulaminy organów konstytucyjnych

4. Problem zasad ustrojowych (konstytucyjnych).

5. Zagadnienie suwerenności jako pierwsza kwestia rozstrzygana przez normy prawa konstytucyjnego (art. 4).

6. Zasada państwa demokratycznego i zasada reprezentacji (art. 4 ust. 2, art. 104 i 105), dopuszczalność referendum oraz inicjatywy ludowej, zasady prawa wyborczego. Zasada pluralizmu politycznego (art. 11-14).

7. Zasada państwa prawnego (art. 2), konstytucyjny system źródeł prawa (rozdział III), wymogi co do „moralności” prawa (ustalone w orzecznictwie TK), zasada legalizmu (art. 7), konstytucjonalizmu (art. 8) oraz bezpośredniego stosowania prawa międzynarodowego (art. 9 i art. 91), aspekty strukturalne sprawowania władzy w państwie prawnym (podział kompetencji).

8. Zasada trójpodziału władzy i równowagi władz (art. 10), ze szczególnym uwzględnieniem wykształconych w konstytucjonalizmie modeli (systemów) rządowych.

9. Zasada państwa republikańskiego.

10. Zasada państwa jednolitego (art. 3) – rozważania o federalizmie.

11. Zasady ustroju społeczno-gospodarczego: państwo jako dobro wspólne (art. 1), urzeczywistnienie zasad sprawiedliwości społecznej jako cel państwa (art. 2), zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20-23, art. 64), zasada społeczeństwa obywatelskiego, zasada subsydiarności, zasady decentralizacji władzy publicznej i samorządności (art. 16-17), stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi (art. 25).

12. Status obywatela i jednostki w państwie polskim:

    • Zasada nienaruszalności i poszanowania godności ludzkiej (wstęp, art. 30)

    • Zasada wolnościowego statusu jednostki (wstęp, art. 5, art. 31)

    • Zasada równości praw (art. 32)

    • System gwarancji (art. 77-80)

    • Możliwości ograniczania wolnościowego statusu jednostki (art. 31 ust. 3)

    • Wolności o charakterze osobistym

    • Wolności o charakterze politycznym

    • Wolność wyrażania poglądów (art. 54) i jej realizacja w ustawodawstwie zwykłym

13. Zagadnienia parlamentaryzmu:

    • Zasada parlamentarnego systemu rządów (art. 154 ust. 2 i 3, art. 155)

    • Prawo parlamentarne

    • Struktura parlamentu

    • Organizacja i funkcjonowanie (system sesyjny, system permanencji)

    • Funkcje:

      • ustawodawstwo (zakres, tryb ustawodawczy)

      • kontrola (zakres, kompetencje)

    • Stanowisko posła (senatora);

14. Zasada aktywnej prezydentury (art. 126).

15. Problematyka głowy państwa:

    • Reprezentant państwa

    • Notariusz państwa

    • Organ „władzy rezerwowej”

    • Organ „władzy neutralnej”

    • Arbiter polityczny

    • Zwierzchnik pozostałych władz

16. Rządy państwem:

    • Ciała zarządzające (Rada Ministrów, NBP, KRRiT)

    • Powoływanie Rady Ministrów

    • Skład Rady Ministrów

    • Funkcje Rady Ministrów

    • Zasada przywództwa premiera

    • Komitety Rady Ministrów

    • Odpowiedzialność Rady Ministrów

    • NBP

    • KRRiT

    • Komisje wyborcze

17. Władza sądownicza:

    • Pojęcie wymiaru sprawiedliwości

    • Organizacja sądownictwa w Polsce, uspołecznienie wymiaru sprawiedliwości

    • Niezależność sądów i niezawisłość sędziowska

    • Krajowa Rada Sądownictwa

    • Trybunał Konstytucyjny

    • Trybunał Stanu

18. Władza kontrolująca:

    • Najwyższa Izba Kontroli

    • Rzecznik Praw Obywatelskich

    • Prokuratura

19. Prawno-konstytucyjne aspekty integracji europejskiej oraz jej wpływ na zasady ustroju państw członkowskich (suwerenność, demokracja, podział władzy, ochrona praw jednostki).

Problematyka omawiana na ćwiczeniach

1. Źródła prawa.

2. Ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

3. Ustawa o referendum ogólnokrajowym.

4. Kodeks wyborczy.

5. Status deputowanych (ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora, Regulamin Sejmu).

6. Parlament (Regulamin Sejmu, ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych, ustawa o sejmowej komisji śledczej).

7. Rada Ministrów (ustawa o Radzie Ministrów, ustawa o działach).

8. Prezydent.

9. Trybunał Konstytucyjny (ustawa o Trybunale Konstytucyjnym).

10. Trybunał Stanu (ustawa o Trybunale Stanu).

11. Zrzeszenia (ustawa o partiach politycznych, prawo o stowarzyszeniach).

12. Zgromadzenia (prawo o zgromadzeniach).

13. Wolność sumienia (ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania).

14. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Zasady uczestnictwa i zaliczania ćwiczeń

1. Ćwiczenia z prawa konstytucyjnego prowadzone są dla studentów prawa, w grupach uruchamianych na studiach stacjonarnych i studiach niestacjonarnych.

2. Zapisy do grup ćwiczeniowych i zmiany grup dokonywane są przez studentów w systemie USOS.

3. Zaliczenie ćwiczeń (co najmniej na ocenę dostateczną) upoważnia do przystąpienia do egzaminu przedterminowego. Zaliczenie ćwiczeń na ocenę dobrą, plus dobrą lub bardzo dobrą zwalnia studenta z obowiązku udzielenia odpowiedzi na wskazane pytanie otwarte na egzaminie. Ze zwolnienia nie korzystają studenci, którzy uzyskali zaliczenie w poprzednim roku akademickim..

4. Podstawą do zaliczenia ćwiczeń jest obecność, aktywność na zajęciach przy rozwiązywaniu kazusów, przygotowywaniu referatów, omówień, etc., oraz kolokwia zaliczeniowe. O formie zaliczenia decyduje prowadzący ćwiczenia.

5. Na studiach stacjonarnych dopuszczalne są dwie nieobecności na ćwiczeniach w semestrze (niezależnie od przyczyny). Na studiach niestacjonarnych dopuszczalne są trzy nieobecności na ćwiczeniach w roku akademickim (niezależnie od przyczyny).

6. Do egzaminu przedterminowego z prawa konstytucyjnego mogą przystąpić jedynie studenci posiadający zaliczenie z ćwiczeń. W terminach sesyjnych zaliczenie nie jest wymagane. Uprawnieni do przystąpienia do egzaminu przedterminowanego są również studenci, którzy uzyskali zaliczenie ćwiczeń w poprzednim roku akademickim.

Wykaz aktów normatywnych obowiązujących do egzaminu

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

2. Ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

3. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym.

4. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy.

5. Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

6. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

7. Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych.

8. Ustawa z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej.

9. Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów.

10. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej.

11. Ustawa z 30 XI 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, Dz. U. z 2016, poz. 2072

12. Ustawa z 30 XI 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Dz. U. z 2016, poz. 2073

13. Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu.

14. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych.

15. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach.

16. Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach.

17. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

18. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

19. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (w zakresie omawianym na wykładzie).

20. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (w zakresie omawianym na wykładzie).

21. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (w zakresie omawianym na wykładzie).

Zasady egzaminu w wersji stacjonarnej

1. Egzamin składa się z dwóch części: testowej (35 minut) i opisowej (75 minut). Uzyskanie oceny pozytywnej z egzaminu wymaga uzyskania oceny pozytywnej z obu części. W przypadku uzyskania oceny niedostatecznej z części testowej, nie podlega ocenie odpowiedź z części opisowej, zaś student ma prawo wglądu do części opisowej pracy oraz prawo do uzyskania informacji o jej poziomie i popełnionych błędach. Ocena pozytywna z części testowej uwzględniana jest na egzaminie poprawkowym. Student, który w pierwszym terminie dostanie ocenę pozytywną z części testowej i ocenę negatywną z części opisowej, podczas drugiego terminu egzaminu udziela odpowiedzi wyłącznie na część opisową.

2. Część testowa składa się z trzydziestu pytań z trzema wariantami odpowiedzi, w tym do piętnastu oznaczonych pytań z więcej niż jedną odpowiedzią prawidłową. Prawidłowa, pełna odpowiedź na pytanie oznacza jeden punkt, skala ocen jest następująca: 16-18 pkt. — dostateczny; 19-20 pkt. — plus dostateczny; 21-24 pkt. — dobry; 25-26 pkt. — plus dobry; 27-30 pkt. — bardzo dobry.

3. Część opisowa składa się z dwóch pytań otwartych oraz kazus. Każda z trzech odpowiedzi oceniana jest w skali ndst–bdb. Uzyskanie oceny pozytywnej z części opisowej wymaga uzyskania dwóch cząstkowych ocen pozytywnych (z dwóch pytań otwartych lub jednego pytania otwartego i kazusu). Ocena pozytywna z części opisowej wystawiana jest na podstawie średniej arytmetycznej z trzech ocen cząstkowych.

4. Zaliczenie ćwiczeń na ocenę dobrą, plus dobrą lub bardzo dobrą zwalnia na egzaminie z konieczności rozwiązania wskazanego pytania otwartego. Osoba korzystająca z tego przywileju wpisuje na arkuszu odpowiedzi ocenę z ćwiczeń, ta ocena — po jej weryfikacji przez egzaminatora — jest traktowana następnie jako ocena cząstkowa z danego pytania otwartego. Zwolnienie to jest przywilejem, zatem osoby, które nie chcą z niego skorzystać i nie wpiszą na arkuszu oceny z ćwiczeń, oceniane będą także z uwzględnieniem odpowiedzi udzielonej na dane pytanie otwarte. Zaliczenie ćwiczeń na ocenę co najmniej dobrą w poprzednim roku akademickim uprawnia do podejścia do egzaminu przedterminowego w kolejnym roku akademickim, jednak nie daje zwolnienia z konieczności rozwiązania wskazanego pytania otwartego.

5. Ocena końcowa z egzaminu wystawiana jest na podstawie średniej arytmetycznej z oceny za część testową i oceny za część opisową. W przypadku gdy średnia w części ułamkowej nie odpowiada wprost ocenie z zakresu dst, +dst, db, +db, bdb, rozstrzyga ocena z części opisowej (przykład: 3 za test i +3 za część opisową daje ocenę końcową plus dostateczny; natomiast +3 za test i 3 za część opisową daje ocenę końcową dostateczny).

Ćwiczenia

Zobacz w USOS:

studia stacjonarne

studia niastacjonarne

Seminaria i proseminaria

Seminaria:

prof. dr hab. Piotr Tuleja: IV rok, V rok

dr hab. Monika Florczak-Wątor, prof. UJ: IV rok, V rok

Proseminarium:

prof. dr hab. Piotr Tuleja

Wykaz zagadnień

1. Konstytucyjna regulacja praw i wolności jednostki w kontekście zasady jej bezpośredniego stosowania

2. Zasady ogólne - godność, wolność, równość

3. Rodzaje praw konstytucyjnych

4. Prawo do życia

5. Prawo do prywatności

6. Prawo do sądu

7. Wolność sumienia i religii

8. Wolność wypowiedzi

9. Wolność zrzeszania

10. Wolność zgromadzeń

11. Prawo dostępu do informacji publicznej

12. Prawo do własności

13. Prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne

14. Horyzontalne działanie praw konstytucyjnych

15. Dopuszczalne ograniczenia praw konstytucyjnych

16. Ochrona praw konstytucyjnych

Literatura

Materiał podstawowy to materiał podawany na wykładzie.

Literatura uzupełniająca:

1. M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka, Lublin 1999,

2. K. Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999,

3. Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997,

4. Godność człowieka jako kategoria prawna, red. K. Complak, Wrocław 2001,

5. Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002,

6. Prawa podmiotowe. Pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór studiów pod red. J. Ciapały K. Flagi – Gieruszyńskiej, Szczecin 2006

Syllabus

Część pierwsza:
1. Dwie idee przewodnie sądownictwa konstytucyjnego (prawo wyższe i prawa fundamentalne)
2. Rozwój sądownictwa konstytucyjnego w USA i Europie (Francja, Niemcy, Austria)
3. Dwa modele kontynentalnego sądownictwa konstytucyjnego : negatywny ustawodawca i strażnik konstytucji
        3.1. Konsekwencje w zakresie przedmiotu postępowania
        3.2. Relacji z innymi organami
        3.3. Wyrokowania i skutków wyroków
4. Współczesne dylematy sądownictwa konstytucyjnego
        4.1. Umiejscowienie w zasadzie podziału władzy
        4.2. Aktywizm
        4.3. Deficyt demokracji
        4.4. Współpraca z sądami międzynarodowymi
        4.5. Przeciążenie (opanowanie wpływu, prawnicy nie sędziowie, tzw. przesłanki obiektywne – model selekcji)
5. Geneza i rozwój sądownictwa konstytucyjnego w Polsce
        5.1. Okres zaborów
        5.2. Okres II RP
        5.3. PRL
        5.4. Kształtowanie się sądownictwa konstytucyjnego 1985 – 89
        5.5. Spory o pozycję i rolę TK w latach 1989 – 97 (ostateczność orzeczeń, powszechnie obowiązująca wykładnia, skarga konstytucyjna i relacje z sądami)
        5.6. Ustrojowy kształt TK – między negatywnym ustawodawcą a strażnikiem konstytucji.
6. Podstawowe funkcje Trybunału Konstytucyjnego RP
        6.1. Kontrola konstytucyjności prawa – ochrona nadrzędności Konstytucji
        6.2. Zakres kognicji TK: akt normatywny – pominięcie – zaniechanie. Dlaczego TK nie kontroluje aktów indywidualnych?
        6.3. Wszczęcie postępowania przed TK; legitymacja ogólna i szczególna, pytania prawne, skarga konstytucyjna
                – rola poszczególnych inicjatorów postępowania, ograniczenia we wszczęciu postępowania
        6.4. Rola uczestników postępowania
        6.5. Rola RPO jako uczestnika postępowania skargowego
        6.6. Kontrola wstępna wniosków, skarg konstytucyjnych i pytań prawnych
        6.7. Merytoryczne rozpoznanie sprawy
                6.7.1. Zasada skargowości – nakaz wszechstronnego rozpoznania sprawy – rozkład ciężaru dowodu
                6.7.2. Publiczny charakter postępowania a odpowiednie stosowanie kpc
                6.7.3. Rola rozprawy
        6.8. Rodzaje wyroków TK
                6.8.1. Wyroki proste
                6.8.2. Wyroki zakresowe
                6.8.3. Wyroki interpretacyjne
                6.8.4. Wyroki aplikacyjne
        6.9. Skutki makro wyroków TK
        6.10. Skutki mikro wyroków TK
7. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
8. Orzekanie o zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją
        8.1. Podstawy kontroli
        8.2. Tryb kontroli
        8.3. Przesłanki stwierdzenia niezgodności
        8.4. Skutki orzeczenia o niezgodności celów lub działalności partii politycznej z Konstytucją
        8.5. Polskie rozwiązania a modele teoretyczne
9. Podstawowe współczesne dylematy sądownictwa konstytucyjnego.

Literatura:

Sadurski Wojciech, Spór o ostatnie słowo: sądownictwo konstytucyjne a demokracja przedstawicielska. Civitas 1998 nr 2 s. 81-100.
Granat Mirosław, Sądownictwo konstytucyjne w państwach Europy Środkowej i Wschodniej z punktu widzenia modelu kontroli Kelsena. Prz.Sejmowy 2003 nr 1 s. 42-56, Sum
Piotrowski Ryszard, Uwagi o ustrojowym znaczeniu sądownictwa konstytucyjnego. W: Księga XXV-lecia Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2010 s. 323-338,
Morawski Lech ..., Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego. Wwa 2009 TK ss. 88.
Leszek Bosek, Mikołaj Wild, Kontrola konstytucyjności prawa. Zagadnienia ustrojowe, procesowe i materialnoprawne, Warszawa, Nazwa wydawcy Okręgowa Izba Radców Prawnych, Rok wydania 2011

Część druga:

10. Teoretyczne założenia zdekoncentrowanego modelu sądowej kontroli konstytucyjności prawa –nawiązanie do punktów 1 i 2.
11. Geneza zdekoncentrowanej kontroli konstytucyjności w państwach anglosaskich oraz państwach Europy kontynentalnej.
12. Cechy charakterystyczne sądowej kontroli konstytucyjności w państwach anglosaskich.
        12.1. Warunki dopuszczalności rozpatrywania problemu konstytucyjnego w USA, Australii i Kanadzie;
        12.2. Podmioty uprawnione do inicjowania kontroli, legitymacja procesowa;
        12.3. Zakres przedmiotowy kontroli, sposoby kwalifikowania wadliwej ustawy;
        12.4. Skutki wyroków;
        12.5. Elementy abstrakcyjnej kontroli w Australii i Kanadzie.
13. Cechy charakterystyczne zdekoncentrowanej kontroli konstytucyjności prawa w państwach europejskich.
        13.1. Przedmiot kontroli i jej wzorce;
        13.2. Skutki wyroków
        13.3. Elementy korygujące system zdekoncentrowany.
14. Tzw. „miękka” kontrola konstytucyjności prawa w państwach anglosaskich
        14.1. Brytyjska ustawa o prawach człowieka a sądy;
        14.2. Prawo UE a sądy w Zjednoczonym Królestwie;
        14.3. Ustawa o prawach człowieka w Nowej Zelandii;
        14.4. Metody interpretacji i środki stosowane przez sądy.

Literatura

L. Garlicki, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki: konstytucja-polityka-prawa obywatelskie, Wrocław 1982
L. Garlicki, Nowe zjawiska w kontroli konstytucyjności ustaw (przyczynek do dyskusji nad legitymacją sądownictwa konstytucyjnego), „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 4, s. 93-109).
P. Laidler, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki. Od prawa do polityki, Kraków 2011.
P. Mikuli, Zdekoncentrowana sądowa kontrola konstytucyjności prawa: Stany Zjednoczone i państwa europejskie, Kraków 2007.
P. Mikuli, Sądy a parlament w ustrojach Australii, Kanady i Nowej Zelandii, Kraków 2010.
P. Tuleja, Stosowanie konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2002.
S. Kubas, Judicial review – geneza i rozwój [w:], Konstytucja i sądowe gwarancje jej ochrony. Księga jubileuszowa Profesora Pawła Sarneckiego, Kraków 2004.

Sądownictwo konstytucyjne w świecie współczesnym – tematy esejów:

1. Tzw. prawo wyższe, podział władzy i suwerenność jako podstawy sądownictwa konstytucyjnego.
2. Źródła powstania systemu judicial review i jego podstawowe cech.
3. Źródła i kształt modelu sądownictwa konstytucyjnego we Francji
4. Źródła i kształt modelu sądownictwa konstytucyjnego w Niemczech
5. Trybunał Konstytucyjny jako negatywny i pozytywny ustawodawca
6. Multikonstytucjonalizm : pojęcie, cechy, znaczenie dla polskiego systemu prawa
7. Podstawowe etapy rozwoju polskiego konstytucjonalizmu
8. Kelsenowski model sądownictwa konstytucyjnego – cechy
9. Dylematy współczesnego sądownictwa konstytucyjnego
10. Wykładnia ustaw w zgodzie z konstytucją: pojęcie, modele, sposób jej dokonywania
11. Źródła i inspiracje polskiego sądownictwa konstytucyjnego.
12. Polski model sądownictwa konstytucyjnego na tle modeli światowych.
13. Zasada skargowości a obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia sprawy przez Trybunałem Konstytucyjnym
14. Rodzaje wyroków Trybunału Konstytucyjnego
15. Rola sądów i Trybunału Konstytucyjnego w systemie środków ochrony praw człowieka.
16. Tzw. „doktryna konieczności” w Republice Cypryjskiej
17. Mieszany model kontroli konstytucyjności w Portugalii
18. Mieszany model kontroli konstytucyjności w Grecji
19. Facial invalidity versus invalidity as applied w orzecznictwie sadów amerykańskich.
20. Sądowa deklaracja niezgodności w ramach uprawnień kontrolnych sadów brytyjskich.
21. Znaczenie orzeczenia Marbury v. Madison.
22. Dynamizm interpretacji konstytucji w orzecznictwie SN USA na przykładzie kilku orzeczeń.
23. Uprawnienia sądów brytyjskich w stosunku do ustaw w zakresie niezgodności z prawem UE a Brexit.
24. Geneza sądownictwa konstytucyjnego w Kanadzie.
25. Geneza rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa w Europie.
26. Wpływ rozwiązań amerykańskich na rozwój sądowej kontroli prawa w Europie.
27. Sądowa kontrola konstytucyjności prawa w państwach skandynawskich.
28. Tzw. klauzula wyjątku w sądowej kontroli konstytucyjności prawa w Kanadzie.
29. Sądownictwo konstytucyjne w kontekście tzw. demokracji defibracyjnej.
30. Koncepcja „higher law” w siedemnastowieczne sprawach sądowych w Anglii.